Handpan en verstandelijke beperking
De handpan zorgt voor kleurige verbindingen
auteur: Elco Eva van Alphen (prichter, artistiek leider, speler en muzikant van De Lachende Zon, theater van de zintuigen)
Vanuit een diepe interesse voor en een gedetailleerde observatie van zijn publiek (vaak mensen met een meervoudige ernstige verstandelijke beperking) vindt hij de inspiratie om via muziek en theater contact te maken. Het gezelschap is de oorsprong van het ‘Belevingstheater’ voor mensen met een grote zorgvraag’ in Nederland. De muziek die hij produceert voor ‘Sense Theater’ wordt gebruikt in de voorstellingen en wordt uitgebracht en geremixed op internationale dance labels.
Het moet 2001 geweest zijn, we waren bezig met het produceren van een nieuwe theaterproductie en op zoek naar nieuwe instrumenten en geluiden. Bij een groothandel voor wereldmuziek instrumenten in Amersfoort vertelde de verkoper dat er een nieuw instrument uit Zwitserland was binnengekomen dat echt iets voor ons was. Uit een kartonnen doos kwam de eerste generatie Hangdrum: gemaakt in Zwitserland en pas een paar maanden op de markt. Ik bespeelde hem en werd meteen verliefd, een verliefdheid die niet meer overgegaan is.
Ik leerde het instrument bespelen en ontdekte dat je er zowel dromerig als heel percussief op kunt spelen. Het is zo fijn dat je intuïtief op dit instrument kunt spelen. Ik denk dat niet alleen het ontwerp van de handpan maar ook de stemmingen hebben bijgedragen aan het enorme succes van dit instrument.
Van oorsprong ben ik het meest vertrouwd met de dwarsfluit en daardoor heb ik van mezelf een melodieuze manier van spelen ontwikkeld. Dat is heel anders dan bijvoorbeeld drummers die de handpan ontdekken. Het is heel prettig om vaste patronen te spelen, zeg maar een soort live loops. Door deze herhaling creëer ik een veilige sfeer waarin de mensen met wie ik werk kunnen ontspannen.
Ik werk bijvoorbeeld met Robin (niet zijn echte naam): hij heeft een ernstige verstandelijke beperking en zijn gedrag is soms moeilijk verstaanbaar. Als hij zich niet lekker voelt of zijn omgeving onduidelijk is kan hij agressief reageren. Het team wat voor hem zorgt is super deskundig en lief en gaan er vanuit dat Robin volledig zichzelf mag zijn. Zij ondersteunen hem daarin. Als ik muziek voor hem maak is er voor mijn eigen veiligheid altijd iemand van het team bij aanwezig. Ik kom één keer per week bij hem en als ik bij hem binnen kom ligt hij vaak ontspannen op zijn bank onder een dekentje. Hij kijkt me even aan en ik schat de afstand in waar ik ga zitten zodat het voor hem prettig is. Ik begin te spelen en speel 20 minuten lang hele rustige, herhalende melodieën. Daarbij let ik goed op zijn bewegingen, zijn geluiden, zijn ademhaling, zijn spierspanning, zijn gezichtsuitdrukking: kortom of hij het fijn vindt. Zo stuurt hij mij of ik harder, zachter, sneller, langzamer, vrolijker of droeviger moet spelen. Hoe vaker ik bij hem kom hoe meer hij kan ontspannen en kan luisteren naar de muziek.
In onze voorstellingen gebruiken we de handpan ook heel graag. We spelen altijd voor kleine groepjes zodat iedereen actief kan deelnemen. We spelen op de Chaya handpannen Ember steel in Dm Celtic; deze wanden zijn wat dikker zodat we zonder problemen iedereen (zonder ringen aan de vingers) kunnen uitnodigen om mee te spelen. Vaak leggen mensen hun hand op het instrument en spelen wij door. Je voelt dan de resonantie, het metaal, het ritme en de vibe van dat moment. Tijdens de voorstelling ontstaat op deze manier een muzikaal vraag- en antwoordspel waarin we op zoek gaan of de persoon uit het publiek de aangever kan zijn. Na de voorstelling komen mensen vaak naar ons toe om wat meer te weten te komen over het instrument en het zelf nog eens rustig te proberen.
De mooiste vondsten ontdek ik door goed om me heen te kijken. Op een plek waar we zouden gaan spelen gaf ik een slechthorende man een bluetooth boxje die dat meteen tegen zijn buik duwde. Voor hem was dit de manier om weer muziek te kunnen ervaren door de muziek letterlijk te kunnen voelen. Muziek zijn geluidstrillingen en die kun je niet alleen horen maar ook echt voelen. Dit gegeven hebben we uitgewerkt. Door tijdens een voorstelling een behoorlijk aantal boxjes uit te delen zodat de muziek voor iedereen tastbaar wordt. Het is mooi om te zien dat iedereen dit op de een andere manier doet: de een houdt het boxje gewoon vast en de ander houdt het tegen zijn oor of tegen zijn mond of legt het op zijn buik.
We produceren onze eigen muziek waarin we de handpan veel ruimte geven. Op deze manier kunnen ook mensen die slechthorend zijn dichter bij de klanken van de handpan komen. Als we live spelen draaien we onze backingtracks door de boxjes zodat wij de muziek aanraakbaar maken.
Op Spotify en alle ander muziekaanbieders vind je onze muziek.
We hebben een playlist gemaakt met backingtracks voor handpannen in Dm en er is een mooie snoezelplaylist beschikbaar. We zijn er trots op dat onze muziek gemixed word door Dj’s uit de Deephouse scene en uitgebracht wordt door internationale platenlabels. Het leuke is dat ik deze remixen vaak weer gebruik in mijn werk met mensen met een beperking; vooral pubers houden vaak meer van deze versies dan van onze originele tracks.
Wat was het leuk om dit artikel te schrijven en stil te staan bij de betekenis van de handpan in ons werk. Mocht je geïnteresseerd zijn of een keer een voorstelling wilt meemaken of gewoon meer informatie wilt, mail ons gerust
Extra informatie:
De Lachende Zon, theater van de zintuigen:
De Lachende Zon op YouTube
De Lachende Zon op Spotify
Sense Theater op Spotify
Snoezelspeellijsten (ook voor als je zelf wilt snoezelen):
https://open.spotify.com/playlist/210pCLzBmOQEXQGx4RWGEE?si=f074adc0ddce4cf2
https://open.spotify.com/playlist/5wOJEMJJkn7zlusKr4jeGm?si=c861e508e86a41f7
